Korona virüs salgını nedeniyle evlere kapanmak zorunda kaldığımız şu günlerde içinde “izin” geçen cümleler gözümüze ne kadar da ihtişamlı görünüyor… Öyle ya; aylardır birçoğumuz evlerimizden yürütüyoruz işlerimizi. Kimi zaman bunalıyoruz kimi zaman yoğunluktan başımızı kaşıyamıyoruz. Öyle ya da böyle iş çarkımızı döndürmek için elimizden geleni yapıyoruz. Bugün yıllık izinler konusunda bir yazı kaleme alıyoruz. Yıllık izin ne demek önce bu çok sevilen kavramı biraz açalım ne dersiniz?
Yıllık izin nedir, kısaca…
Yıllık izin, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 50. Maddesinde güvence altına alınan bir “dinlenme hakkı”dır. 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak çalışanlar açısından önem arz eder. İş yerinde çalışmaya başlanıldığı andan itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere en az 1 yıl süreyle iş birlikteliği devam ederse o zaman yıllık izin hakkına sahip olunuyor. Bazı iş yerlerinde işin durumuna göre esneklik gösterip ilk 6 ayda bazı izinler verilebiliyor ancak kanunen yıllık izin hakkının kazanılması için 1 yıl boyunca aynı şirkette çalışmış olmak şartı bulunuyor. Yıllık izin gün sayılarında 2 parametre çıkıyor karşımıza; öncelikli olarak çalışanın yaşı ve bir diğeri çalışma süresi. Yıllık izin hesaplama nasıl yapılır detaylıca göz atalım…
Yıllık izin nasıl hesaplanır?
İş Kanunu’nda yer alan 53 maddeye göre çalışanın yaşı ve kıdemi doğrultusunda hak kazanacağı yıllık izin sürelerini şu şekilde hesaplayabiliriz. Eğer çalışanın kıdemi 1 ila 6 yıl arasındaysa 14 gün izin hakkı vardır. Bu hakka 5.yıl dahildir, 6. yıl ise hariç tutulur. 6 ila 15 yıldır aynı şirkette görev yapan çalışanların yıllık izin hakkı 20 gündür. Bu hakka 6.yıl dahildir, 15.yıl yine hariç tutulur. Kıdemi 15 yıl ve üzeriyse bu durumda 26 günden az bir yıllık ücretli izin verilemez. Yazının başında yıllık izin hesaplama parametresini ikiye ayırmıştık; yaş ve kıdem. Şimdi yaş konusuna değinelim. Eğer çalışan 18 yaşından küçükse 20 günden az yıllık ücretli izin verilemez. Aynı şekilde 50 yaşından büyük çalışan ise bu durumda yine 20 günden az olmaz yıllık izin. Bu sürelerin tamamı yasanın belirlediği taban sürelerdir. Bazı sözleşmelerde bu süreler arttırılabilir. Bu durum işveren ile işçi arasındaki iş sözleşmesi koşullarına bağlı olarak esneklik gösterecektir.
Yıllık izin kullanılmazsa ne olur?
İş Kanunu’na göre bazı haklarımızdan vazgeçebiliriz ancak bazılarından vazgeçmemiz imkânsızdır. Örneğin bayram ve tatil günlerinde işçilerin çalışmaması esas bir kuraldır. Ancak ne zaman işçi kendi rızası ile çalışmayı kabul eder, bu durumda çalışabilir. Çalıştığı süre boyunca da günlük maaşı “zamlı ücret” olarak ödenmesi gerekir. Esneklik bazı konularda gösterilebilir ancak yıllık izin gibi durumlarda kurallar keskindir, çalışan yıllık izin hakkından vazgeçemez. Bir şirkette hak edilen izinler, geçerli ve haklı bir neden sunulmadan kaldırılıyorsa bu durumda çalışana aşağıdaki haklar doğacaktır;
- Çalışan uzunca bir süre dinlenme (yıllık izin) hakkını kullanamaz ise bu durumu sebep göstererek sözleşmesinin tek taraflı olarak feshini talep edebilir ve kıdem tazminatını alabilir.
- Kullanılmayan yıllık izinlerin ücreti hesaplanır ve işverenden talep edilir.
İşveren zorunlu yıllık izin kullandırılabilir mi?
Korona virüs salgını nedeniyle pek çok iş yeri, alınan önlemler doğrultusunda geçici olarak kapatıldı. Bazı iş yerlerinde ise çalışmalar azaltıldı. Bu süreçte işte çıkarılma yasak olduğu için bazı işverenler çalışanları için ücretsiz izin ya da ücretli izin gibi uygulamaları gündeme aldı. Eğer çalışanın hak ettiği ancak kullanmadığı yıllık ücretli izinleri varsa, böyle kısıtlamaların ve tedbirlerin olduğu zorunlu süreçlerde işveren işçiyi ücretli izne gönderebilir. Bununla birlikte işveren, çalışanın henüz olmayan yıllık ücretli izinlerini şimdiden kullanmasına izin vermeyebilir yani bir anlamda “avans” kullandırmama hakkına da sahiptir. Örneğin çalışanın normalde bir sonraki sene hak edeceği yıllık izinler varsa, bunu şimdi kullanıp gelecek yıl bu hakkından mahrum kalması gibi bir durum söz konusu değildir. Yıllık izin gününü belirleme yetkisi ise işverendedir. Bir başka ifadeyle işçi hangi günler arasında yıllık izin kullanmak istediğini işverenden talep edecektir ancak izin günlerinin uygunluğu hakkında son söz işverene aittir. İşveren çeşitli sebeplerle işçinin yıllık iznini başka günlerde kullanmasını talep etme hakkına sahiptir. Kanuni düzenlemeler uyarınca işçi, yıllık izninin bir bölümünü 10 günden aşağı olmamak üzere kesintisiz kullanmalıdır ancak uygulamada işçilerin kesintisiz izin yerine parçalı izinler kullandığı görülmektedir.
